Xuân trong c ả m th ứ c c ủ a Xuân Di ệ u
Tr ầ n Hoài Anh
Như một tiền định, khi chào đời, gia đình đã đặt tên cho ông là Xuân Diệu (Ngô Xuân Diệu). Và như vậy, số phận đời ông đã gắn với mùa tươi đẹp nhất của đất trời: Mùa Xuân. Còn tên ông: Xuân Diệu, nghĩa là một mùa xuân diệu vợi, mùa xuân của ấm êm trong tình yêu và hạnh phúc… Nhưng rồi, đời ông chưa bao giờ được hưởng những phút giây huyền diệu ấy của mùa xuân tình yêu và mãi mãi điều ấy với ông chỉ là những khát vọng không thành… Sự ẩn ức ấy đã dồn nén trong tâm thức ông và phóng chiếu thành những cảm hứng sáng tạo. Và xét từ điểm nhìn này, Xuân Diệu đã trở thành một minh chứng cho lý thuyết phân tâm học của Freud trong lĩnh vực sáng tạo văn nghệ. Điều đó đã góp phần lý giải vì sao cảm thức xuân trong thơ ông luôn gắn với tình yêu lứa đôi, với tuổi trẻ, với sự nồng cháy.
Ta sẽ thấy rõ điều này trong bài thơ Nguyên đán của ông.
(Nguyên đán)
Quả thật, xuân trong cảm thức của Xuân Diệu là “Nguyên đán” của tình yêu, là sự khai mở của tâm hồn con người. Nó mời gọi và hiến dâng, nồng nàn và say đắm. Nó tồn sinh như một giá trị vĩnh hằng. Nó là “xuân không mùa”. Nó vượt cả không gian, thời gian, không chịu sự ràng buộc vào qui luật vận động của đất trời. Đây là một cảm thức xuân mang tầm vũ trụ của một tâm thức hiện sinh luôn thao thiết với đời. Nó vĩnh hằng bởi nó luôn gắn với tình yêu, mà tình yêu thì không có tuổi, tình yêu mãi mãi hiển linh khi còn có con người. Tình yêu không chết trong thế giới con người và mùa xuân là hiện thân của tình yêu nên nó cũng không bao giờ chết.
Thế là xuân. Tôi không hỏi chi nhiều.
(Nguyên đán)
Tình yêu vốn là điều kỳ diệu mà thượng đế đã ban tặng cho con người. Sự kỳ diệu đó đã làm nên một thế giới trong đó tình yêu được tôn thờ như một tôn giáo mà đã là người thì không có ai là kẻ ngoại đạo. Nữ văn sĩ Quỳnh Dao, một cây bút viết tiểu thuyết diễm tình lừng lẫy đã nói đại ý rằng: Tình yêu – Tôn giáo thứ nhất của loài người; Tình yêu – Từ đó mà có mọi sự; Tình yêu – Không có nó con người không còn là con người. Phải chăng vì thấu cảm được điều nầy mà trong thơ Xuân Diệu, tình yêu đã trở thành một cảm hứng chủ đạo luôn đồng hành với mùa xuân trong những xúc cảm dạt dào mãnh liệt.
(Xuân không mùa)
(Xuân không mùa)
Và không chỉ song hành mà xuân và tình yêu trong cảm thức của Xuân Diệu còn là sự gắn kết, ràng rịt giữa con người với đất trời. Đó là một bản giao hưởng, là tiếng vọng đa thanh, đa cảm của tâm hồn con người trong sự giao hòa với tự nhiên.
Nghìn buổi sáng, bình minh xe chỉ thắm
(Đa tình)
Ta hãy nghe thi sĩ đa tình và đa tài Xuân Diệu thủ thỉ với xuân:
(Nụ cười xuân)
(Mời yêu)
(Vội vàng)
Phải chăng, từ những khát vọng sống mãnh liệt nầy mà Xuân Diệu đã khao khát sống, thiết tha sống, quí yêu sự sống và ý thức về giá trị của sự sống đến vô ngần, chứ không phải là một lối “sống gấp”, “sống vội” tầm thường như người ta đã từng gán ghép cho ông một cách oan ức, thô bạo mà sinh thời ông chẳng bao giờ cải chính. Tội nghiệp cho ông và cũng tội nghiệp cho thứ phê bình văn học theo kiểu xã hội học dung tục của một thời đã xa!? Và với một cái nhìn nhân bản, có thể khẳng định: Xuân trong cảm thức của Xuân Diệu chính là một tuyên ngôn sống mang tâm thức hiện sinh rất đáng trân trọng. Không có một tấm lòng yêu cuộc đời, yêu sự sống, yêu tuổi trẻ và mùa xuân thì làm sao Xuân Diệu lại viết được những câu thơ bỏng cháy một khát khao sống cao đẹp đến thế.
(Vội vàng)
Một mùa xuân mới lại về. Nhưng nhà thơ Xuân Diệu đã không còn trên cõi đời để đón xuân sang, để được “cắn xuân hồng” mà ông luôn khao khát. Ông đã đi “ra ngoài cõi sống” đến nay được 28 năm (Xuân Diệu mất năm 1985). Hai tám năm từ giã cõi đời cũng là hai mươi tám năm “xuân vẫn tuần hoàn”. Và dẫu rằng Xuân Diệu đã mất đi nhưng thơ ông vẫn hiện hữu trong lòng người như những mùa xuân bất tận. Và đó là một giá trị không thể nào thay thế. Cảm thức xuân trong thơ Xuân Diệu vì thế cũng là một hệ giá trị góp phần làm nên sự bất tử của Xuân Diệu và thơ Xuân Diệu, một nhà thơ mà ngay từ khi mới hiện diện trên thi đàn đã được Hoài Thanh tôn vinh là nhà thơ “mới nhất trong các nhà thơ mới” (1). Và cái mới ấy phải chăng được kết tinh từ sự huyền diệu của tình yêu, tuổi trẻ và mùa xuân trong thơ như ông đã dự cảm:
Trần Hoài Anh Chú thích:
(Xuân không mùa)
Mùa xuân ơi! Những ngày mới bắt đầu…
(1) Hoài Thanh, Thi nhân Việt Nam, Nxb. Văn học, H, 1988, tr.121
Nguồn: http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=20675